شهر گردشگر
شهر ورزنه
شهرورزنه در فاصله ي 105 كيلومتري جنوب شرقي شهر اصفهان قرار گرفته و تالاب گاوخوني درفاصله30 كيلومتري آن ( و نزديكترين نقطه به تالاب ) و اين شهر در طول جغرافيايي52 درجه و 39 دقيقه شرقي و عرض 32 درجه و 25 دقيقه شمالي واقع شده و حدود 12805 نفر جمعيت و 8/229 هكتار وسعت و تراكم در شهر معادل 9/45 نفر در هكتار و ارتفاع آن از سطح دريا 1475 متر است شهر ورزنه به علت نزديكي به كوير داراي آب و هواي گرم و خشك مي باشد به طوري كه ماههاي مرداد و شهريور از حداكثر خشكي هوا برخوردار و ميزان متوسط بارندگي در ورزنه 80 ميليمتر است حداكثر سرعت باد در ورزنه 35 متر در ثانيه و جهت وزش با اغلب ، شمال غربي به جنوب شرقي است ولي جريان باد غربي به شرقي هم وجود دارد . معدل حداكثر درجه حرارت در شهر ورزنه در تيرماه 42 درجه و معدل حداقل در آذر ماه6/5 درجه و متوسط درجه حرارت ورزنه1/14 درجه سانتيگراد است.
جاذبه های فولکوریک یا مردم شناسی :
گویش پهلوی ساسانی مردم ورزنه و روستاهای اطراف . خانمهای چادر سفید ورزنه ای . آیین های قدیمی شامل : مراسم جیر جیرونی و برات . مراسم زار قورتان و صنایع دستی ورزنه .
زنان چادر سفید
آيا مي دانيد چادر سفيد تنها در شهر ورزنه مرسوم است و در جاي ديگر سراغ نداريم که جاذبه ي خاص خود را دارد و هر کس که وارد اين شهر مي شود اولين سوالي که براي او پيش مي آيد چادر سفيد زنان مي باشد و در اين خصوص دلايل ذکر مي شود. اين نشان قومي است که ريشه در تاريخه چند هزار ساله دارد و به سلامت از دل تاريخ بيرون آمده است.
زنان و دختران بر پايه روش نياكان خود چادر سفيد بر تن مي كنند و گفته مي شود: پوشيدن لباس سفيد رنگ يادگار روزي است كه مردم دين زردشتي داشتند و گروهي اعتقاد دارند كه شرايط آب و هوايي منطقه و شغل كرباس بافي و كشت و كار پنبه و عدم دسترسي به پارچه هاي شهري موجب پوشيدن لباس سفيد رنگ شده است كه خودشان از تبديل پنبه به نخ مي بافتند.
بنا به اظهار نفيسي :”اين رسم كه روحانيون زردشتي لباسي از پنبه مي پوشيدند و نوار مقدسي كه در تشريفات مذهبي به گردن مي آويختند حتما از جنس پنبه باشد، از قديمي ترين رسوم زردشتي است”و از طرفي به منظور شناخته نشدن توسط افراد نامحرم يکپارچه از چادر سفيد استفاده کردند تا بدين وسيله يکسان به نظر رسند ولي متاسفانه در سالهاي اخير به علت افزايش ارتباطات و استحاله فرهنگي اين فرهنگ اصيل اسلامي ايراني در شرف انقراض است و متاسفانه با کدورت در آميخته است و زنان و دختران جوان از الگوههاي شهري پيروي کرده و چادر سياه بر سر مي کنند.
گويش مردم ورزنه :
در کتاب جغرافياي اصفهان آمده است : نشانه اي که از قدمت اصفهان در دست داريم گويش مردم اصفهان و ديگر دهستانهاي و روستاهاي اطراف آن بويژه گويش مردمان زفره، زواره، اردستان، برخوار، جرقويه، بن رود و پيرامون سده است که از گونه اوستا و پارسي و سکايي و پهلوي و پارسيک سغدي مي باشد و هنوز که چهارده قرن از روزگار ساسانيان مي گذرد به همه فراز و نشيب ها به يادگار مانده است هر چند که برخي از آثار دوران اشکاني و ساساني ويران شده و برخي جاي خود را به روستاهاي جديد و کوچک داده اند ولي همگي به همان زبان سخن مي گويند و پسي از حمله اعراب و پذيرش اسلام اين زبان از رونق افتاد و به جاي آن زبان پارسي رواج يافت . مردم ورزنه بر اين باورند که زبان آنان ريشه زرتشتي دارد و همچنين زبان ولاتي ورزنه اي را يهوديان اصفهان نير مي فهمند و همچنين وجود اسامي کهن روستاها ي منطقه رودشت دال بر قدمت منطقه است مانند ” پينارت، دنارت، اسپارت، کار، تيميارت، اسپينا، ايچي، جنديج، فارفاآن، کفران، قورتان، اشکران، طالجرد، طهمورثات، جبشت، فرچويز، هيني جردو يسنا” را مي توان نام برد .
مراسم جشن نيمه شعبان (جيرجيرني)
در روز نيمه ي شعبان كه روز تولد حضرت مهدي (عج) مي باشد مردم ورزنه خيابان ها را آذين بندي مي نمايند و فرش و پارچه هاي قيمتي را به در و ديوار آويزان مي كنند و شيريني و نقل ميان مردم توزيع مي كنند. عده ای هم با موسيقي محلي تولد امام خود را جشن مي گيرند، عصر چهارده ي شعبان “برات” نام دارد که مردم در شب همان روز به صورت گروهی به درب منازل رفته و مراسم جیر جیرونی که نوعی شعر محلی است را به جا می آورند و صاحب منزل طبق سنت موظف است با شیرینی و نوعی نان محلی (مالک ) از آنها پذیرایی نماید.
صنایع دستی ورزنه
قالی بافی
از صنايع دستي که در حال حاضر در شهر ورزنه وجود دارد مي توان به قالي بافي، کار بافي و سفره بافي اشاره کرد . براي نمونه ساليانه بيش از 30000 متر مربع فرش نفيس دست بافت صادراتي معروف به فرش نائين در ورزنه بافته مي شود و قابل ذکر است که در 99% خانه هاي ورزنه دار قالي وجود دارد و در صورت سياستگذاري صحيح مي تواند منبع در آمد خوب و اشتغالزايي داشته باشد ولي متاسفانه در سالهاي اخير به علت کاهش قيمت فرش دست بافت و افزايش قيمت مواد اوليه مقرون به صرفه نمي باشد
کار بافی ( سفره بافی )
تنها جايي در بخش بن رود که سفره بافي و کار بافي وجود دارد شهر ورزنه مي باشد که اين صنعت نيز به دليل عدم حمايت و نبود بازار و افزايش قيمت مواد اوليه و عدم روي آوري جوانان به اين حرفه در حال انقراض مي باشد. در قديم به علت کشت انبوه پنبه در منطقه و عدم دسترسي به پارچه هاي شهري و وجود بازار مصرف و تهيه پارچه سفيد رونق خوبي داشته است که جا دارد مسئولين صنايع دستي نسبت به احياء اين صنعت نيز اقدام نمايند.
جاذبه های طبیعی :
تپه ماسه ها یا کویر ورزنه . تالاب بین المللی گاوخونی . جنگل گز و تاغ . رودخانه زاینده رود
تپه های ماسه ای
این تپه ها که در جنوب شرقی ورزنه و 8 کیلومتری جاده ورزنه- حسن آباد واقع است از چشم انداز بسیار زیبایی برخوردار بوده و دارای خدمات ذیل میباشد
1- پیاده روی
2- موتور سواری
3- پرواز با پارا گلایدر
4- شترسواری
5- ماشین سواری
6- زیپ لاین
وسعت تپه هاي شني مجاور تالاب بالغ بر 17395 هکتار است که از نزديکي شهر ورزنـه آغاز شده و تا چند کيلومتري جنوب شرقي روستاي خارا به طول 40 کيلومتر امتـداد دارد ارتفاع تپه هاي مذکور در نقاط مختلف آن فرق مي کند و حداکثر آن در محلي به نام شهر سبا يا سرا به 62 متر مي رسد ، عرض اين تپه ها در بخش هاي شمالي قابل توجه بوده تا 15 کيلـومتر می رسد در حالي که در نواحـي جنوبي عرض آن بيش از 1 کيلومتر ميرسد.
برگزاری مسابقات شتر سواری در شهر ورزنه
شهر ورزنه برای دومین بار میزبان مسابقات کشوری شتر سواری در کویر ورزنه بوده است. در این دوره از رقابت‌ها ۱۴ شترسوار از هفت استان حضور داشتند.
تالاب بین المللی گاوخونی
این تالاب یکی از ارزشمند ترین اکوسیستم های تالابی کشور است که در تاریخ 23/6/1975میلادی با كد zir.18 در لیست تالابهای بین المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. در فاصله 130 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان قرار دارد طول مسیر رودخانه 405 کیلومتر می باشد و از دامنه های شرقی ارتفاعات زاگرس و کوههای مرتفع زرد کوه بختیاری سرچشمه می گیرد و اختلاف ارتفاع تالاب نسبت به سرآب ( زرد کوه بختیاری ) 2747 متر می باشد و وسعت کل حوضه آب خیز زاینده رود 41371 کیلومتر مربع است که 9/90% آن در استان اصفهان و مابقی در استانهای چهار محال و بختیاری و یزد و فارس قرار گرفته است .
محیط پیرامون تالاب با ویژگی های خاص و متفاوت جغرافیایی همراه است. بخش های شمالی و شمال غربی آن مصب قرار گرفته که آخرین حد جریان آب شیرین رودخانه است، مصب رودخانه انباشته از جلبک های سبز بوده و حرکت آب در این ناحیه کند است . ابتدا آن را نیزارها و گزستان انبوه فرا گرفته است در حاشیه جنوبی تالاب نمکزار وسیعی وجود دارد که در اثر تبخیر زیاد آب و باقی ماندن و انباشته شدن کریستالهای نمک بوجود آمده. نمک این بخش استخراج شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد در غرب و جنوب غربی منطقه تپه های ماسه ای بادی قرار دارد که خود اکوسیستمی متفاوت با تالاب و مصب آن را بوجود آورده اند .این تپه ها در اثر وزش بادهای کویری شکل گرفته اند و عاری از پوشش گیاهی طبیعی و خاصی هستند که از نظر زیبایی شناسی جایگاه ویژه ای برای خود دارند بخش شرقی تالاب را دشتی تپه ماهوری محاط در کوهستانهای بلند و در طول محور اصفهان – نایین احاطه کرده است . کوه سیاه در منتهی الیه شمال غربی این دشت و در کنار مصب تالاب گاوخونی قرار گرفته است
دریاچه نمک تالاب گاوخونی:
دریاچه نمک بخشی از تالاب گاوخونی محسوب شده که در واقع بخش جنوبی تالاب را شامل می شود وامکان دسترسی به آن از طریق روستای خارا امکان پذیر می باشد هنگامی که از بخش جنوبى تالاب و از روستای خارا به طرف تالاب پیش مى رویم. ابتدا یک پوشش گیاهی شامل گز و قیچ مشاهده می شود که با گذر از آن به یک منطقه بیابانى با شن هاى روان مى رسیم و پس ازآن مى توان پهنه هاى وسیعى از نمکزارها و بلورهاى نمک را مشاهده کرد که براثر تبخیر شدید آب شور در حواشى آن برجای مانده اند.
جاذبه های تاریخی :
مسجد جامع ورزنه . منزل یوسفی ورزنه ( موزه مردم شناسی) . پل تاریخی ورزنه . قلعه قورتان . امامزاده شاه زین العابدین
آب انبارها . کبوترخانه ورزنه. آسیاب آبی. گاوچاه . منزل غفوری . منزل میرمیران
مسجد جامع ورزنه :
بنای مسجد بر روی بقایای آتشکده احداث گردیده است. بر اساس کتیبه سردر ، بانی مسجد محمود بن مظـــــفر ورزنـــه ای ، ملقب به« عماد » بوده است . وی از رجال مشهور ورزنه در زمان شاهرخ تیموری بوده و نام او در کتیبه شبستان یبت الشتای مسجد جامع اصفهان نیز آمده است استاد معمار مسجد حیدر بن حسین بناء اصفهانی و استاد کاشی کار آن علی بن صدر الدین صفار بوده و کتیبه ایوان جنوبی و سردر به خط سید محمود نقاش است . مرمت بنا در دوره صفویان به خرج محمد شفیع ورزنه، وزیر یزد و به کوشش فضایل بن حاجی حسن بیک ورزنه ای انجام شده و معمار این مرمت محمد صادق بوده است .
با توجه به کتیبه موجود، بنای فعلی مسجد از آثار زمان سلطنت شاهرخ تیموری است ولی بنا به نظر کارشناسان، مناره آن اثر دوره سلجوقیان است .
پل تاریخی ورزنه :
آخرین پل تاریخی بر روی رودخانه زاینده رود است که جزو آثار صفویه به ثبت ملی رسیده است. این پل آجری و دارای ده چشمه است که هفت چشمه ابتدا ساخته شده و سه چشمه دیگر آن در دوره قاجاریه افزوده شده است. از ویژگی های این پل می توان گفت: 67 متر طول، 5/6 متر عرض و ارتفاع از آب 6 متر می باشد. بنا به گفته هایی آن را به سیف الله اردکانی نسبت می دهند ولی بعضی مورخین اعتقاد دارند حتی ممکن است بنا در دوره دیلمیان یا سلجوقیان ساخته شده باشد.
رباط شاه عباسی ورزنه :
یکی از 999 رباطی است که به دستور شاه عباس در دوره صفویه ساخته شده است. استراحت گاه بین راهی بوده و کاروان هایی که از جنوب و شرق راه ادویه و مسیر فرعی راه ابریشم را به سمت اصفهان و ری طی می کرده اند در این مکان برای ادامه مسیر تجدید قوا می کرده اند و در طول تاریخ کاربردهای متنوعی را مانند: مکتب خانه و نظامی و غیره تجربه کرده است. به علت مرمت و آماده نبودن قابل بازدید نمی باشد.
امامزاده شاه زین العابدین ورزنه :
در 2 كيلومتري شرق ورزنه امامزاده شاه زين العابدين مدفون شده است كه بر اثر شجره نامه‌اي كه در اين امامزاده نگه‌داری مي‌شود نسبت اين امامزاده به امام جعفر صادق ميرسد:
“زين العابدين ابن علي بن محمد بن احمد بن عيسي بن علي العزيز ابن جعفر صادق (ع)”
اين امامزاده داراي 2 نوع ساختمان ميباشد:
- ساختمان گنبدي و دايره مانندي كه ضريح در گوشه شمال شرقي آن قرار گرفته است و به خاطر قدمت تاريخي آن زير نظر سازمان ميراث فرهنگي كشور قرار گرفته است.
- ساختمان جديد آن كه ايوانها و رواق‌ها را شامل مي‌شود.
آغاز بناي اين ساختمان مربوط به سال 1361.ه ش ميباشد اما به طور كلي اداره اين امامزاده زير نظر سازمان اوقاف و امور خيريه كشور ميباشد.
آسیباب شتر
این آسیاب اولین آسیاب شتر احیا شده در ایران می باشد که توسط شتر سنگ آسیاب چرخانده می شود و چرخ دنده بزرگ چوبی با یک دور زدن و انتقال نیرو توسط سه چرخ دنده دیگر نهایتاً سنگ آسیاب 36 دور میچرخد و غلاتی مانند گندم و جو را به آرد تبدیل می کند
گاوچاه
سیستم قدیمی استخراج آب از چاه توسط نیروی گاو برای آبیاری زمینهای کشاورزی را گاو چاه گویند
این گاوچاه که پس از نیم قرن توسط بخش خصوصی احیا شده است بسیار جذاب و دیدنی است و برای آبکشی از گاو نر استفاده می شود و در گذشته حداکثر 3000متر زمین در روز توسط این سیستم آبیاری شده است
با مدیریت آقای ابراهیم حیدری این سازه به شکل سنتی خود احیاگردیده که جهت بازدیدگردشگران درتمام ایام سال دایر می باشد موقعیت گاوچاه در مسیر تپه ماسه ها ابتدای جاده ورزنه به حسن آباد واقع است . 
قلعه 1000 ساله و تاریخی قورتان
بناي قلعه ي قورتان احتمالا در قرن 4 (366-323 ه ق)صورت گرفته و بواسطه ي موقعيت جغرافيايي ممتازي كه دارد (در كنار زاينده رود) از تاريخ بنا تا به امروز سكونت در آن وجود داشته است. قلعه وسعتي حدود 45 هزار متر مربع را در برگرفته است. باروي شمالي 250 متر طول و با 5 برج ديده باني و دیوار جنوبي نيز تقريبا با همان ابعاد و داراي پنج برج است و فاصله ي برج ها از يكديگر حدود 54 متر مي باشد. قطر ديوار در پايين متغير به طوري كه در پايين بين 4 تا 10 متر ميباشد و راهرو باريكي بر روي حصار براي ديده بانها ايجاد شده است. حصار شرقي و غربي قلعه 160 متر طول دارد و هر طرف داراي دو برج ديدباني و بدين وسيله 14 برج دورادور قلعه را احاطه كرده است. علت وجود 14 برج يا به افتخار 14 معصوم ساخته شده است يا جنبه ي معماري داشته است. ارتفاع حصار جنوبي از بستر روخانه تا كنگره ي ديوار 9 متر اندازه گيري شده ولي متاسفانه قسمتي از دیوار جنوبي بعلت طغيان رودخانه فروريخته است . قلعه داراي دو دروازه شمالي و جنوبي است و هر دروازه داراي هشتي بزرگ به قطر 6 متر است. وقتي وارد قلعه مي شويم مي بينيم كوچه ها را به گونه اي طراحي كرده اند كه تازه وارد نمي تواند راه خروج را به آساني بيابد و ميبايست ساعت ها جستجو كند . بلندي ديوارها هم سبب مي شود كه نشود پيرامون قلعه را ديد و جهت را تشخیص داد گوئي به عمد اين كوچه ها را پيچ در پيچ كرده اند تا اگر مورد حمله قرار گيرند دشمن نتواند به آساني راه را بيابد. داخل قلعه در مواقع ناامني زندگي 50 خانوار را به خوبي تامين مي كرده است.
آب انبارها و بادگيرها
انبارهاي قديمي و معروف ورزنه عبارتنداز:
- آب انبار حاج محمد جعفر، در ورودي شهر ورزنه.
- آب انبارحاج ميرزا، واقع در چهار فاطميه (دروازه عباس).
- آب انبار معصوم.
- آب انبار مسجد، كه در كنار مسجد جامع قرار دارد.
منازل تاریخی ورزنه :
موزه مردم شناسی (منزل یوسفی ورزنه )
خانه یوسفی که با مسافت حدود 1900 متر مربع در قلب مجموعه حاکم نشین ورزنه جای دارد. دارای ساختمانی به سبک قاجاری است و آنچه نیز از تاریخ ورزنه بر می آید این بنا قدمتی قاجاری دارد. این خانه در یک اشکوب بنا شده و بخش وسیعی از خانه به حیاط زیبای آن اختصاص دارد و فضاهای معماری آن در قسمت جنوب خانه جای دارد.
ورودی خانه یوسفی در گوشه شمال شرقی بنا قرار دارد؛ قسمت مرکز خانه با فرم چلیپایی شامل حوضخانه و بادگیر می باشد که در ارتباط مستقیم با سایر فضاهای خانه است. در قسمت شرق و غرب حوضخانه دو اتاق وجود دارد که پوشش اتاقها در این قسمت به صورت طاق و چشمه می باشد و توسط ایوانی به عمق 70/1 متر به حیاط مشرف می شود. این خانه توسط خیر فرهنگی حاج حسن یوسفی برای تاسیس موزه مردم شناسی و منسوجات شرق اصفهان اهدا شده است. 
منزل غفوری ورزنه
یکی از منازل زیبا و تاریخی ورزنه که ظاهراً گواه عصر قاجار بوده و میتوان برای آن کاربریهای مختلف را تعریف نمود .
منزل میرمیران ورزنه
یادگار عصر صفویه که دارای یک اتاق گچبری شبیه به منزل پیرنیای نائین میباشد و دقیقاً پشت منزل یوسـفی واقع است و هــم اکنــون نیـــــز از بــازدیدکنــــنـدگان فراوانــــــی برخوردارمیباشد
برج کبوتر خانه ورزنه
دومین بنای تاریخی مرتفع شهر ورزنه بعد از مسجد جامع است که برای استحصال کود کبوتر و همچنین به عنوان دیده بان شهر نیز استفاده می شده است. دارای حلقه سفید گچی از بیرون می باشد که از ورود مار به فضای داخل جلوگیری می کرده است. مساحت آن 250متر، ارتفاع تا تاج بنا حدود 20 متر می باشد و حدود 8000 جفت کبوتر زندگی می کرده اند. این بنا به علت مرمت می تواند به راحتی مورد بازدید قرار گیرد؛ سالم بودن داخل کبوتر خانه و نمای لانه های کبوتر شبیه به کندوی زنبورها، زیبایی وصف ناپذیری بر آن بخشیده است.
منازل بوم گردی:
خلاصه:
شهر ورزنه می تواند مستعد شهر گردشگری باشد بنا به دلایل زیر که به صورت خلاصه آمده است.
1_ اولین دلیل موقعیت استراژیک جغرافیایی ورزنه به دلیل واقع شدن در مسیر گردشگر داخلی و خارجی یعنی بین مثلث طلایی توریسم استانهای اصفهان و یزد و فارس .
2-نزدیکی به مرکز استان اصفهان یعنی شهر اصفهان که در فاصله 100 کیلومتری آن واقع شده است و این نزدیکی باعث می شود حتی بدون وجود زیر ساخت هتل و اسکان به صورت یک روزه از طبیعت زیبای کویر بهره ببرند.
3- مهمترین جاذبه ای که گردشگران داخل و خارج را به ورزنه می کشاند کویر و تپه های ماسه ای زیبا هست که خصوصا قاره سبز. و بسیاری از کشورهای کمربند استوایی زمین که آب و هوای حاره دارند عاشق چنین مکانهایی هستند و جنگل برای آنها جاذبه محسوب نمی شود.
4- وجود جاذبه های طبیعت گردی متضاد و زیبا در کنار یکدیگر مانند تپه های ماسه ای ‘ دریاچه و چند ضلعی های نمک گاوخونی ‘ دلتا و نیزار رودخانه زاینده رود ‘ سنگ پا و کوه آتشفشانی سیاه کنار گاوخونی و تالاب گاوخونی و چاه جهنده یا آرتزین و دشت نبکایی و پدیده های زیبای ژئومورفولوژی مانند کلوتکهای زیبا و آثار فرسایشی در نزدیکی گاوخونی
5- وجود جاذبه های فرهنگی و تنوع جاذبه مانند آثار تاریخی از قبیل قلعه هزار ساله قورتان و مساجد تاریخی در محور شرق و مسیر ورزنه مانند مسجد تاریخی برسیان و منار زیار و جاذبه های فولکلور و مردم شناسی مانند زنان چادر سفید و مراسم های آیین سور و سوگ مانند زار خاک قلعه تاریخی قورتان و شب نیمه شعبان در ورزنه
6- وجود تفریحات سالم و هیجانی مانند. شتر سواری و موتور های چهار چرخ و ماشین های آفرود و پیاده روی در رمل ها و رصد ستارگان و جاذبه های فرهنگی دیگر مانند گاوچاه و آسیاب شتر
7- وجود زیر ساخت های حداقلی مانند 4 خانه بوم گردی در شهر ورزنه
8- تبلیغ ورزنه دزرت در کتابهای مشهور جهانی برای گردشگری و وب سایت های جهانی مانند لونلی پلانت که باعث شده درخواست های زیادی برای حضور در ورزنه وجود داشته باشد.
9- ورزنه توانایی تبدیل و ثبت به عنوان دومین ژئوپارک ایران را به دلایل موقعیت خاص دارد که قابل طرح و پیگیری است.
